Τα μυστικά του ελάτου

Κλαδιά - Μετεωρολόγοι
Φανταστείτε για μιά στιγμή ότι στά χέρια σας βρέθηκε μιά φωτογραφία τραβηγμένη  σ' ένα παλιό δάσος με έλατα. Σ'αυτήν βλέπετε ίσιους κορμούς δέντρων, από τους οποίους όμως ξεπετιούνται, προς όλες τις κατευθύνσεις, λεπτά, ξερά κλαδιά που μοιά-ζουν με μακριές βέργες. Απ' αυτά τα κλαδιά, που έζησαν τη ζωή τους, μπορείτε να καθορίσετε τι καιρός  ήταν όταν τραβήχτηκε η φωτογραφία.

Άν ήταν βροχερός ή στεγνός ο καιρός. Τα μακριά, νεκρά κλαδιά του έλατου είναι πολύ ευκίνητα. Αλλάζουν θέση ανάλογα με την υγρασία που υπάρχειστην ατμόσφαιρα. Όταν ο καιρός είναι υγρός τα κλαδιά του έλατου παίρνουν  θέση οριζόντια ή ακόμα λυγίζουν ελαφρά προς τα επάνω σαν σπαθιά.  Όταν έχει αρκετό καιρό να βρέξει τότε τα κλαριά του έλατου παίρνουν μιά κλίση προς τα κάτω, οι άκρες τους χαμηλώνουν και ελαφρά συστρέφονται.  Όταν έχουμε συνεχή και μεγάλη ξηρασία τότε  τα κλαριά του έλατου πέφτουν και αγγίζουν σχεδόν στό μητρικό κορμό. Φτάνει να πέσει μιά καλή βροχή και τα κλαριά του έλατου αμέσως σηκώνονται και ισιώνουν.
Η προπέλα, ο έλικας του δάσους
Πολλοί ξέρουν τους φτερωτούς σπόρους του έλατου. Ο ίδιος ο σπόρος είναι μικρούτσικος. Μόλις λίγο πιό μεγάλος από το σπειρί του σταριού. Πάνω όμως σ' αυτόν το σπόρο είναι προσκολλημένο ένα λεπτό φτεράκι σε ωοειδές σχήμα μακρύ με νυχάκι. Οι σπόροι του έλατου είναι πραγματικά ιπτάμενα βλήματα. Παρατηρείστε πόσο ενδιαφέρον είναι όταν πέφτουν τα σποράκια αυτά από το δέντρο.

Ξεγλιστρώντας και πέφτοντας από την κουκουνάρα, το σποράκι δέν πέφτει αμέσως στη γη, αλλά αρχίζει να περιστρέφεται. Ο άνεμος αρπάζει αυτή την προπέλα του δάσους και την μεταφέρει παραπέρα. Ο σπόρος μπορεί να πάει πετώντας σε μιά απόσταση δύο με τρεις φορές, περίπου, περισσότερο από όσο είναι το ύψος του δέντρου.

Την περιστροφή του σπόρου των ελάτων μπορείτε να την παρατηρήσετε και στό σπίτι. Βρέστε στό δάσος κουκουνάρες από έλατα και πάρτε τες σπίτι σας.

Μόλις στεγνώσουν οι κουκουνάρες αρχίζουν να πέφτουν απ' αυτές οι σπόροι. Πιό καλά είναι να μαζεύει κανείς τις κουκουνάρες το χειμώνα γιατί σ' αυτή την εποχή έχουν, σίγουρα, σπόρους. Και στη φύση, οι ζωντανές αυτές προπέλες διασκορπίζονται από τα δέντρα ως τα τέλητου χειμώνα.

Όμοια περίπου με τους σπόρους του έλατο» είναι φτιαγμένοι και οι σπόροι τουπεύκου. Μόνο πώς στό έλατο το σποράκι βρίσκεται στό κοίλωμα του πτερυγίου, σαν σε μικροσκοπικό κουταλάκι, ενώ του πεύκου είναι σά να συμπιέζεται από τις πλευρές μικρών λαβίδων.
Οι ζωντανοί απόγονοι
 Άν μπούμε σε πευκώνα ή σε δάσος από σημύδες και συναντήσουμε εκεί νεαράελατά, τότε, κατά κανόνα, αυτά είναι καλοδεμένα, λυγερά και γερά. Στήν κορφή τουςέχουν ένα μακρύ γερό βλαστάρικαι χαμηλά είναι γεμάτα από φουντωτά πλαγιόκλαδα. Διαφορετικά φαίνονται τα νέα έλατα που βρίσκονται κάτω από το πυκνό παραπέτασμα του ελατόδασους. 

Αυτά είναι αδύνατα, καχεκτικά, τα κλαριά τους είναι λεπτά, τα φύλλα τους αραιά και κοντά, έτσι όλοτο δέντρο, στό σύνολο του θυμίζει ομπρέλα. Στο ελατόδασος τα δεντράκια που μεγαλώνουν δεν έχουν αρκετό φως. Γι' αυτά υπάρχει πολύ σκιά. Αυτά, κυριολεκτικά φυτοζωούν και βρίσκονται στάσύνορα μεταξύ ζωής και θανάτου.
Τα νεαρά φυτά άλλων δέντρων κάτω από παρόμοιες συνθήκες σκοταδιού καταστρέφονται γρήγορα. Το έλατο όμως στις συνθήκες αυτές ζει ή για να ακριβολογούμε δεν ζει, αλλά φυτοζωεί. Πραγματικά,αυτά τα δεντράκια, σχεδόν, ούτε ψηλώνουν, ούτε χοντραίνουν ο κορμός και τα κλαράκια τους. Κι αυτό συνεχίζεται για πολλά χρόνια. Παρατηρείς το έλατο που μοιάζει με ομπρέλλα Και ούτε μιά στιγμή δεν περνάει από το μυαλό σου ότι αυτό έχει μιά πολύ σεβαστή ηλικία. Δεντράκια που έχουν ύψος χαμηλότερο από του ανθρώπου και τα κλαράκια τους είναι λίγο πιό χοντρά από ενα δάχτυλο έχουν ηλικία, μεγαλύτερη από μιά δεκαετία.

Άν λογαριάσετε τους χρονιάτικους κύκλους που υπάρχουν στον κορμό ενός τέτοιου δέντρου (και μόνο με ισχυρό φακό μπορεί να δούμε αυτούς τους δακτυλίους) θα μείνουμε έκπληκτοι. Αυτό το μικροκαμωμένο και καχεκτικό έλατο μπορεί να είναι 40, 50 η και 70 ακόμα χρονών. Να πόσα χρόνια αυτά τα δεντράκια παλεύουν για να επιβιώσουν, μέσα στό βαθύ σκοτάδι τουδάσους από έλατα. Καταπληκτική ζωτικότητα!

Οι συνομήλικοι αυτών των μικροκαμωμένων ελάτων, τα έλατα που μεγάλωσαν με ομαλό φωτισμό είναι γερά δέντρα που το ύψος τους φτάνει τα 20 - 25 μέτρα. Ενώ αυτά που μεγάλωσαν στό πυκνό σκοτάδι του ελατόδασους είναι μισερά και μικροκαμωμένα. Είναι ενδιαφέρον  ότι  τα δέντρα όμπρέλες που επέζησαν δέν έχασαν την ικανότητα τους να γίνουν πραγματικά δέντρα. Άν τα δέντρα αυτά απελευθερωθούν από το μητρικό παραπέτασμα τότε είναι δυνατό να αναπτυχθούν και να γίνουν μεγάλα και επιβητικά έλατα.
Το πιό σπουδαίο μπουμπούκι
Το έλατο ανταμώνει την άνοιξηέτσι ακριβώς όπως και τα φυλλωτά μας δέντρα: ανοίγουν τα μάτια του δέντρου (τα μπουμπούκια) και αρχίζουν να αναπτύσσονται τα νεαρά, τρυφερά βλαστάρια. Στην αρχή τα βλαστάρια ξεχωρίζουν πολύ. Έχουν ένα χρώμα φωτεινό πράσινο και είναι πολύ τρυφερά. Αργότερα δεν ξεχωρίζουν καθόλου. Παίρνουν το ίδιο σκούρο χρώμα που έχουν και τα παλιότερα φύλλα του έλατου κι έχουν την ίδια τραχύτητα.
Την άνοιξη πάνω στό έλατο βλέπουμε πλήθος από μπουμπούκια, απ' όπου ανοίγουν και ξεπετιούνται τα νεαρά βλαστάρια. Στά κωνοφόρα όμως δέντραανάμεσα στα μπουμπούκια τους υπάρχει ένα ξεχωριστό, ιδιόμορφο, που είναι και το πιό σπουδαίο. Αυτό βρίσκεται στό υψηλότερο σημείο του δέντρου, στήν κορυφή του κορμού του, ψηλότερα από όλα τα άλλα.

Άν σ' ενα νεαρό έλατο τραυματίσουμε η κόψουμε αυτό το ιδιόμορφο μπουμπούκι τότε το έλατο αυτό θα μείνει σακατεμένο σε όλη του τη ζωή.  Η ανάπτυξη του κεντρικού κορμού του δέντρου θα σταματήσει.

Τα κλαράκια που βρίσκονται στα πλάγια ανασηκώνονται βαθμιαία προς τα επάνω. Μετά από κάμποσο καιρό τα κλαριά αυτά γίνονται υπέρμετρα χοντρά και πολύ κυρτά, σαν σπαθιά. Τέτοια δέντρα, έλατα σακατεμένα, βλέπουμε συχνά κατά μήκος των σιδηροδρομικών γραμμών. Σ' αυτές τις περιοχές, που είναι κατά μήκος των σιδηροδρομικών γραμμών, ειδικά τα κουτσουρεύουν τα έλαταγια να μην αναπτυχθούν και γίνουν πολύ ψηλά, και έτσι να επιτελούν καλύτερα το ρόλο τους,  να προστατεύουν τις φυτείες.

Το αποτέλεσμα όμως είναι να μένει στά έλατα αυτά ένα καπέλλο με φυλλαράκια  σ' ένα μακρύ και άδειο κορμό. Λάθος αδικαιολόγητο. Τέτοια είναι στήν πραγματικότητα η ιδιομορφία της ανάπτυξης του έλατου. Ο κορμός του αναπτύσσεται και μεγαλώνει μόνο χάρη στήν αναπτυξη του ματιού (μπουμπουκιού) που βρίσκεται στήν ψηλότερη κορυφή του δέντρου.

Το «αποκεφαλισμένο» δεντράκι δέν αναπτύσσεται, δεν ψηλώνει, δεν γίνεται λυγερό και επιβλητικό έλατο. Συμβαίνει ώστε το ρόλο που παίζει το σπουδαιότερο μπουμπούκι, αυτό που βρίσκεται στήν κορυφή του δέντρου, μετά την αποκοπή του, να  τον αναλαμβάει άλλο μπουμπούκι, που βρίσκεται χαμηλότερα.  Απ' αυτό μπορεί να αναπτυχθεί μία καινούρια κορυφή του δέντρου. Αυτή όμως θα είναι στραβή και κοντή. Ευθυτενές και υψηλό, ένα τέτοιο έλατο, δεν πρόκειται να γίνει.

Β. Petrov, μετάφραση Κ. Λιναρδάτος

Πηγή: Αινίγματα του σύμπαντος, 1976